6 sierpnia 2019 r. w Dzienniku Ustaw RP została opublikowana ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z założeniami ustawodawcy, zawarte w niej rozwiązania mają skrócić czas trwania postępowań przed sądami cywilnymi oraz usprawnić sam przebieg postępowań. Ustawa ma także na celu wprowadzenie rozwiązań mających zapobiegać obstrukcji procesowej m.in. poprzez zlikwidowanie formularzy, na których obligatoryjnie należało wnieść pozew, rezygnację z fikcji doręczeń, wprowadzenie postępowania przygotowawczego, ograniczenie zasady podnoszenia zarzutu potrącenia. Przy okazji nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, w znacznej mierze zmieniono także ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nowelizacja jest bardzo obszerna, dlatego wybraliśmy kluczowe dla przedsiębiorców zmiany, z którymi warto się zapoznać już dziś.
Rezygnacja z fikcji doręczeń
Ustawodawca wprowadził nowe zasady doręczania korespondencji sądowej, wprowadzając do kodeksu postępowania cywilnego nowy przepis art. 1391, przerzucający niejako odpowiedzialność doręczania pism pozwanym na powoda. Zgodnie z nim, jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w k.p.c. i nie ma zastosowania przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda. Zobowiązuje go tym samym do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Powód, w terminie dwóch miesięcy od doręczenia mu powyższego zobowiązania, składa do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu przez komornika albo zwraca pismo i wskazuje aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Jeżeli nie uda mu się w tym krótkim czasie doręczyć pisma lub wskazać aktualnego adresu pozwanego, sąd może zawiesić postępowanie.
Ograniczenie zarzutu potrącenia
Do kodeksu postepowania cywilnego dodano także art. 2031 dotyczący zasad podnoszenia zarzutu potrącenia. Zgodnie z nową regulacją podstawą zarzutu potrącenia może być jedynie niesporna lub udowodniona dokumentem nie pochodzącym wyłącznie od pozwanego wierzytelność. W przypadku, gdy wierzytelność nie spełnia powyższych warunków, podstawę zarzutu potrącenia stanowić może wyłącznie wierzytelność powstała z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność dochodzona pozwem. Ustawodawca znacznie ograniczył czasowo możliwość zgłoszenia zarzutu przedawnienia. Według znowelizowanych przepisów pozwany będzie mógł podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Zgodnie z nowymi przepisami zarzut potrącenia może zostać podniesiony wyłącznie w piśmie procesowym, do którego odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.
Organizacja postępowania i postępowanie przygotowawcze
Ustawodawca wprowadził również do kodeksu postępowania cywilnego odrębny rozdział „Organizacja postępowania”, traktujący o kwestiach organizacyjnych postępowania oraz zasadach gromadzenia materiału dowodowego. Nowe przepisy przewidują m. in. zobowiązanie pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew pod rygorem wydania wyroku zaocznego, a także możliwość wydawania przez sąd zarządzeń dotyczących wymiany pism przygotowawczych z oznaczeniem porządku składania pism, terminów, w których pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. Przewodniczący może zobowiązać stronę, by w piśmie przygotowawczym podała wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pod rygorem utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego postępowania. W takim przypadku twierdzenia i dowody zgłoszone z naruszeniem tego obowiązku podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, iż ich powołanie w piśmie przygotowawczym nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później.
Po złożeniu odpowiedzi na pozew, a także gdy odpowiedź na pozew nie została złożona, ale wyrok zaoczny nie został wydany, przewodniczący wyznacza posiedzenie przygotowawcze i wzywa na nie strony. W ramach posiedzenia przygotowawczego sędzia powinien nakłaniając strony do polubownego rozwiązania sporu, a jeżeli powyższe nie przyniesie skutku, powinien sporządzić plan rozprawy. Na posiedzeniu przygotowawczym przewodniczący ustala ze stronami przedmiot sporu i wyjaśnia stanowiska stron, także w zakresie prawnych aspektów sporu. Ustawa zobowiązuje strony i ich pełnomocników do wzięcia udziału w posiedzeniu przygotowawczym, przewidując skutki braku stawiennictwa – umorzenia postępowania w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda z jednoczesnym rozstrzygnięciem o kosztach jak przy cofnięciu pozwu, chyba że sprzeciwi się temu obecny na tym posiedzeniu pozwany, zaś w przypadku niestawiennictwa pozwanego, niezależnie od sporządzenia planu rozprawy bez jego udziału, sankcją może być obciążenie go wyższymi kosztami procesu. Posiedzenie przygotowawcze, z założenia ma być ostatnim momentem na zgłoszenie przez strony twierdzeń i dowodów na ich poparcie. Po zatwierdzeniu planu rozprawy nie będzie to możliwe, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później.
Skutki nadużycia przez stronę prawa procesowego
Zgodnie z nowelizacją, w przypadku, gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie stronę nadużywającą skazać na grzywnę. Niezależnie od wyniku sprawy może także, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości. Z kolei na wniosek strony przeciwnej sąd może przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie, a także podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie. Co niezwykle istotne w powyższym przypadku, przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.
Umowa dowodowa
Nowelizacja wprowadza także odrębne zasady dla postępowań w sprawach gospodarczych. Nowością związaną z postępowaniami gospodarczymi będzie „umowa dowodowa”, w której strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Sąd nie będzie mógł dopuścić z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
Koszty postępowania
Przy okazji nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, ustawodawca dokonał wielu zmian w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nowa ustawa m.in.:
- wprowadza odpłatność niektórych czynności, które dotychczas były nieodpłatne (m.in. wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem, oświadczenie o rozszerzeniu lub zmianie powództwa w sposób powodujący wzrost wartości przedmiotu sporu, wniosek o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub strony, jeżeli wniosek został złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy),
- określa wysokość opłaty stałej w sprawach o prawa niemajątkowe i niektóre prawa majątkowe w granicach od 30 zł do 10 000 zł,
- w sprawach o prawa majątkowe podwyższa opłatę maksymalną do 200 000 zł (dotychczas maksymalna opłata wynosiła 100 000 zł);
- wprowadza zasadę, zgodnie z którą w przypadku zwrotu opłaty w sytuacjach wskazanych w ustawie opłatę zwracaną obniża się o kwotę równą opłacie minimalnej, czyli 30 zł oraz znosi obowiązek zwracania nadpłaty ponad opłatę należną, jeżeli koszt jej zwrotu przewyższa jej wartość;
- podwyższa opłatę od wniosku o wydanie kopii dokumentu, znajdującego się w aktach sprawy, z dotychczasowej stawki w wysokości 1 zł za każdą rozpoczętą stronicę wydanego dokumentu, na opłatę w wysokości 20 złotych za każde rozpoczęte 20 stron wydanej kopii;
- podwyższa opłatę od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, której wysokość, po wejściu w życie znowelizowanej ustawy, ustala się analogicznie jak opłatę od zażalenia (tj. pobiera się piątą część opłaty, co oznacza, że przy wysokiej wartości przedmiotu sporu opłata ta wynosić będzie nawet 40 000 zł).
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (tj. od dnia 6 sierpnia 2019 r.), z wyjątkiem wskazanych w ustawie niektórych przepisów dotyczących zmian w kodeksie postępowania cywilnego. Zmiany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Przepis dot. określenia przez Ministra Sprawiedliwości wzorów pouczeń, wchodzi w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, a przepisy dot. zmian w zakresie elektronicznego postępowania upominawczego wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
To tylko niektóre ze zmian wprowadzonych przez ustawodawcę. Na udzielenie odpowiedzi na pytanie czy nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego uchwalona przez Sejm spełni główne jej założenia jest jeszcze za wcześnie. Z jednej strony nowelizacja wprowadza wiele instytucji mających zapobiegać obstrukcji postępowania, z drugiej jednak – niektóre z zaproponowanych przez ustawodawcę rozwiązań mogą znacznie przedłużyć postępowanie, np. w sytuacji doręczania pism przez komornika.
